СЫБЫЗГЫ

хикәя

Төньякта чакны ял көннәрнең берсендә бөтен ял ГюртцЬыз бе л..ц җыелдык та җирле рәссамнар һәм скульпторлар күргәзмисенә киттек. Картиналар мине әллә ни кызыксындыра алмады һәм мнн, аларга күз йыртеН чыккач, скульптуралар залына кердем Үзем дә бу эшкә күпмедер якын кеше —буш вакытларда ни дә булса чокырга, әвәләргә, уеп ясарга яра t -м. Кергәч гә игътибарымны гипстан ясалган скульптуралар җәлеп итте, аларнын да» «Печән чабучы хатын» дигәне. Ха- лыинын буй-кнеме. буй-сыны шул кадәр таныш һәм якын нде ки. чак кына «Бу бит чуваш хатыны, минем якташым!» - иш кычкырып җибәрмәдем Шулай да ин гаҗәбе «Мәхәббәт < най» дип аталган скульптура нде. Кызның йөзендә caiuui әрнү шулай сурәтләнгән, ана күз салу белән әллә нишләп китәсең Кешенең эчке халәтен шулай бирә алгач, сәләтле скульптордыр, күрәсең Кайгыга сабышкан бу кызда да мин чувашларга хас гөсмерләрЛаптым Сын астына «II. II Хурашов» дип язылган нде Фамилиясе дә чувашка охшаган «Хура» — чувашча «кара» дигән сүз> Экскурсоводның сөйләвенә караганда. Хурашов— отставкадагы полковник, фәлән җирдә тора, a менә ннндн милләттән икәнен экскурсовод белми икән. Мнн шул көнне үк скульпторның өен эзләп таптым Таныштык. Эне. мнн ялгышмаганмын Никита Иванович чыннан да минем якташ, чуваш зткән. Ике ел элек отставкага чыгуы да дөрес Никита Ивановичның эшләрен карап йөргәндә мнн аны гомере буе скульптура белән шө! ыльләнгәндер. дин унлаган идем Әмма ул күргәзмәдәге әсәрләрнең ел ярым, вакыт эчендә эшләнгәнен әйткәч, аптырашта калдым Скульптор сөйләп китте... ■ Балчыкның чикләнмәгән мөмкинлекләрен мин сигез яшь тулмас ук сиздем Язлар җитеп, табигать кышкы йокысыннан уяшач. беренче-булып таллар бүртенә Бер туры ботакны кисеп алын, сак кына суккаласаң кайрысы тоташ килеш куба ла чыла Һәм .кулыңда шыпыр 1 ясарлык менә дигән көпшә кала. Бакчалар артындагы тирән чокыр куаклар белән сырып алынган Кулына пәке тотып, шунда йөгерәсе», туры чикләвек таягы кисеп аласың да каерысын каезлыйсың. Аннан әлеге йомшак каеры белән теге көпшәне шәпләп чорныйсың һәм инструмент әзер Инде көпшәгә берничә тишек кенә уясы кала Мондый инструмент белән әллә ннндн көйләр чыгарып була Безнен авыл көтүен каяндыр килгән Захар исемле бер егет көтте. Озын буйлы, на* ча гәүдәле бу егет чегәнгә бик охшаган нде. Хәзер инде аның төсе-бите онытыла язса да. күзләре хәтерлә. кечкенә генә кара күзләрендә ниндидер эремәс боз салкыны бар нде аның I пәт буенча Захар нидән өйгә йөреп туена һәм шул йортта кунарга ла кала иде IJlui up ку рамла охшаган музыка коралы. Бпигн чира i җиткән кии истә калган Ул безгә кояш батар алдыннан гына килеп агрм. ишегалдында яткан тип өстемә утырды да ашын чишенә башлады. Шактый тапталган чабатасын салды, какты, аннан чолгауларын сүтеп кибәргә элде Мин тын да алимйча аны кузәтәм, ә анызымда бүген генә ясалган сыбызгы Захар да сиздермичә текә «нне күзәткән.'күрәсең, кулымдагы сыбызгыга ымлап - Болай булгач. синен колагына аю басмаган инде, дип куйды ♦ - Ничек бассын, аю урманда бит ул. дидем мин 2 Кәгүче көлеп куйды, шул мизгелне бозлы карашы җылынгандай тоелды. - Карале, музыкант, син Авсюта чокырын беләсеңме? Аның кырыенда балчык баз J лары бар, ә ин естәгесендә ак балчык та була Бар. йөгер шунда, баш хәтле ак балчык 3 •■кайт ■ Юк. бармыйм. Альдонна кыйный * / - Кем ул Альдонна? = - Кем булсын Бер кыз. X Китүче тагын көлеп алды, аннан шелтә белән башын чайкап к - Эх син. музыкант, әллә чыннан да кызлардан куркасынмы^ Алайса, кулына тиик гот Тисәләр таяк белән Анладыңмы? Таяк белән' Ну. бар. йөгер, ир затын хур- _ тмкка калдырып йөрмә болай. Бар' £ Захарның күзләрендә кинәт салкын очкыннар кабынып китте, һәм ул онытылып. “ каришы белән каядыр еракка еракка текәлде 5 Ә мин. әбшген чикләвек агачыннан ясалган таягын эләктереп, чыгып йөгердем - Бәхеткә каршы. Альдонна бу юлы очрамады Ул өй эшләре белән мәшгуль иде - чокырга төи мтншәм дип торган нйләренен ишегеннән төтен чыга ндс_ < Чокырдан тиз генә як бплчык алдым да өйгә кайтып киттем Әбинең таягы бу юлга Mip.ih булмады. Кичке аштан соң Захар кулына пәке алды да агачтан кечкенә генә көрәк ясады, оннан берничә чыбык кисте Бер уч балчыкны тагарактагы суда чылатты, изә башла гы Бергшч>.минуттан ул балчык матур Кошка әверелде Захар аны берничә җирдән үйигте аннан иреннәренә китереп өреп карады Ишегалдында чын кош сайраны ише >елл< Кебек Көтүче тагын ике шундый ук кош ясап ишек метена куйды Пк< көн кипсеннәр, кагылма1 - Захар абый, мине дә өйрәтче' ’ Иргәг .> көтүгә кил. балчык та алып кнл. өйрәтермен Үтем генә килимме, әллә Арнишканы та алыйммы? - Баппа үзең өйрән, үзеңне кайгырт, диде көтүче корыгына Аннан дәшми-нитми гена ишегалды уртасындагы арбага менеп ягты Әни ана өйдән мендәр һәм нке чик чаң чыгарган иле Тонне мнн начар йокладым Әллә нинди төшләр керде Захар ясаган уенчыкларым иы Альдонна чәлдер!әп. имеш Чип әбннен теге таягы белән аны куам Ә ул һаман ■гем ти.гр.1һ чаба, мнн артта налам Мене ул инде күздән дә югалды Мнн гарьлегем •||Ц елап жмбарәм һәм уянып китәм Берни онламаган килеш сарайга йөгереп чыгам ( ыбы и ылнрннп өчесе дә элекке урында иде Мин хәзер Н|>1ә саен Ансюга чокырына йшерам киндер сумкага балчык тутырам да чеби чыккан аякларым белән атлап тегермән яныгы ■ иг лм fix-pat сулга сугылх-и пганлы игл мине Цнвнль ярына ллыи төшә. - Покы симертәсең, музыкант Күрәсеңме сарыклар әнле англ» га гхггды тизлән ттглоуга төшерәсе ■> син әле кн.тАен генә Сыбызгы ясарга шулай өйрәнм.жче була сынмы?- дин. Захар чине орышып ала 129 Бу морҗасы г цйнен стенасына, түшәменә калын булып кирым утырган Килеп җн тзр-жигмәс борын өйдән мунча исе аңкый башлый Җирән сакаллы әтисе Пурхнль абый белән Альдонна шушында тора. Үземнән өч кенә яшькә олырак Альдоннаның кыерсытуы сәбәплеме, мин Пурхнль абыйдан да куркам һәм аны сөйми идем. Аль ,tOllliailWll кушаматы «Алтуни» иде. ә Пурхнль абыйны без. малайлар. «комбед» дип йнртәбет. Сонгысын мин еллар»үткәч кенә белдем авылда оештырылган ярлылар ко интсгынын беренче председателе ул булган Ә хәзер өйрәтмисеңме? дим мин куркуга калып. Өйрәтермен, тик син башта бераз көтүгә күз-колак булып гор, мнн черем итеп алам. Азрак корыч, туплауга куарсың Захар, тау башына менеп, карт өянке күләгәсенә сузылып ята Күзен йому белш. ул дөнья яңгыратып, гырларга керешә Ә мнн. котырган көчек шикелле, көт\ әйләнә чабам Тәмам хәлем беткәч кенә сарыклар, мине кызгангандай, кояштан котылырга теләп, башларын бер-берсенең корсак астына яшерәләр. Мнца шул гына кирәк тә көтүне Цивнль буена куам. • Туплау су тегермәне урынында Буаның һәр ягына киң ябалдашлы өянкеләр тезелгән Иске тегермән җимерелгән инде. Сыгылып төшкән түбәсендә һәм чарлагында алабута үсә, ә ватык тәрәзәләре белән ачык ишеге буш күзләр сыман. Әйләнә-тирәне үтеп булмаслык куе кычыткан баскан Бу урын мине гел куркыта, тегермән эчендә еланнар һәм шуның ише нәрсәләр мыжлап тора кебек Захар булып Захар да монда сирәк керә, ә кире чыккач, котымны алып Чак кына җеннәр тотып калмады, дн Шуларны' күз алдыма китерәм дә йоклап яткан Захар янына бар көчемә йөгерәм Ул шундук сикереп тора, ялт-йолт итеп тирә-юньне караштыра башлый - Әйдә, сыбызгы ясарга өйрәт инде. Син үзен дә менә дигән сыбызгы, ә өйрәтсәм, аннары, беләсеңме, ничә сыбызгычы була? - Ике,— дим мнн Захар йокысыннан тәмам айнып көлә башлый, аркамнан сөеп ала Без аның иске пинжәген җиргә җәеп утырабыз Захар бер кисәк балчык каерып ала. мин анын артыннан кабатлыйм. Ул аны кип учында тырышып-тырышып изә һәм балчык тиздән кабартмага әверелә. Ә минем балчык һнч кенә дә бирешергә теләми Син һава куыкларын калдырмаска тырыш юкса кипкәндә бөтен сыбызгыларың ярылып бетәчәк, дн Захар, кулларымны учына алып, һәм минем балчыкны да йомшарта Берничә минуттан балчыктан кош хаснл була. Захарның бөтен кошлары да бер төрле киң түшле, үткер томшыклы. Менә ул кошның түшендә куышлык ясый, койрык очын чыбык белән төртеп тишә Шундый ук тишекләрне канат урыннарында да ясый Аннан кошны кулында сак кына тотып сызгыртып карый. Кош матур итеп сайрап ала Тишекләрнең берәрсен бармак белән томаласаң тавыш үзгәрә, сыбызгы елый, ә икесен дә берьюлы томаласаң, тагын үзгәрә, Шулай итеп төрле көй чыгарып була. Берничә сыбызгы ясый да Захар тагын сузылып ята Ә миңа көтү Хузгала башлаганчы күзколак булырга кала Мнн Захарга ай буе шулай балчык ташыдым кошларым хәзер аныкы шикелле үк матур чыга башлады Ишек өсләре, чоландагы шүрлекләр сыбызгы белә» тулды Кем белә, бер вакыйга булмаса, сыбызгы ясауны мин. бәлки, дәвам да иткән булыр илем Укулар башланганга икенче генә көн иде. Дәресләр бетү белән өйгә йөгерәбе» Карагыз әле. малайлар, көпә-көндез көтү кайткан?! Юк. алар көтүдән качкандыр, ди арабыздан берәү Ләкин барган саен урамда сарыклар күбәя генә Күңелем нидер сизенә «Әллә Захарга бер бер хәл булганмы?» Авыл советы янында барысы да ачыкланды Монда ике арбаны халык урап алган, шундук ике милиционер Берсенең кулы марля белән бәйләнгән, учыннан кан саркый Шунда мин арбаларның берсендә кара чәчле кешене күреп алдым Бу Захар иде Кысыла-кысыла алга уздым Захар минем якка борылган килеш ята Иреннәре күгәргән. йөзендә балавыз сарысы Ә күзләре ачык Карашы каядыр маңгай астына яшеренгән һәм бу килеш ул бик тә куркыныч иде Йөзендә кан эзләре дә бар. Захар1 — дип кычкырып җибәрдем мнн һәм үле гәүдәгә ташландым Ләкин кем- - неңдер көчле куллары мине халык арасына этеп кертте Шул кирәк ана. явыз бүрегә, диде Пурхнль абый Үзеңә шул кирәк! дидем мин яшь аралаш һәм. стена булып баскан халык ара сыннан чыгып, өйгә чаптым Печәнгә капланып туйганчы елагач. Захарны үтерүчедән үч алырга ант иттем Иртәгесен ике милиционер белән авыл советы председателе мине көтү киткән җиргә алып киттеләр Көтүченең кайда йөрүен. кайда ял итүен сораштылар. Белгәнемне сөй лап бирдем Тынлап бетергәч, алар, тиз-тиз атлап, тау башындагы өянке янына юнәл делэр Аның күләгәсендә Захар ял итәргә ярата иде Өянкедә яшерен куыш табылды Милиционерлар аннан берничә винтовка, бер капчык патрон һәм тимерче ясаган зур пычак тартып чыгардылар ♦ Кичен мин әтидән: 3 — Захарны нигә үтергәннәр? - дип сорадым 2 — Ул кулак малае, диде әти 35 — Бөтен кулак малайларын да үтерергәме? 5 — Нигә алай булсын Ул бнт Себердән качкан. ф Әбидән ишетеп, мин Себердә бнк зур төрмә барлыгын, анда бик кул явыз кешеләр я караклар, кеше үтерүчеләр, җинаятьчеләр утыруын белә идем Монысын мин белә о идем Шуңа күрә соравым беркатлы килеп чыкты х Захар төрмәдән качканмыни? х Әйе, диде әти. Әйе! — днп кабатлады, җитдиләнә барган күзләре белән миңа төбәлеп Качып кына калмаган, коммунистларның, комсомолларнын өйләрен яндырып s Йөргән al — Утны НИГӘ төрткән СОҢ? Е Үч алу өчен Күрә алмаганга. Ерткыч ул Захар һәм әти тынып калды s Мин Захар турында сораша башласам, әти һәрвакыт таныш күтәрә, чыгырыннан чыга, «башсыз чебеш» дип миңа кычкыра башлый, синең аркада миңа Пурхнль г- абыеңнан эләгә, оныт аның исемен, өйдә дә, мәктәптә дә искә аласы булма, дип лулый иде. , < Захар юк... Әмма төннәрен безне барыбер чаң тавышы уята әле бер. әле икенче урамда янгын чыга Халык йөгерешә башлый, минем әти дә алар арасында Әнн. мине Кабат берәр янгын чыга калса яисә олылардан ниндидер корткычлык хакында ишетсәм, мин кешеләрнең явызлыгын уйлап баш ввта идем Ни жнтми яларга? Захар нын явыз кеше булуына мин байтак вакытлар ышана алмый йөрдем Ул бит мине сыбызгы ясарга гына түгел, батыр булырга Альдоннадан курыкмаска да өйрәтте Юк, Захар явыз түгел. Тәҗрибәсез күңелемдә кызгану хисе кузгалып горса да. бу турыда мнн инде әтигә дә, әнигә дә әйтми идем Алар үзләре дә мине борчымадылар Тнк бер көнне укытучы апа гына Захар дошман, ярлы баллларында сыйнфый сизгер лек булырга тиеш, днп сөйләгәндо текәлеп мина карап алды Вакыт үтә. Мнн нндс бердәнбер теләк тизрәк үсеп җитү теләге белән яши идем Захар үлгәч, балчыктан сыбызгылар ясауны таш.тадым гына түгел, бөтенләй оныттым Бер вакыйга булмаса, ул һөнәргә гомумән әйләнеп кайткан булыр идем микән? Ул чакны мнна инде унбнш яшь тулды Күрше авылда җиде классны тәмамлагач инде нишләргә днп баш ватам. Уйлануларыма әти чнк куйды Ну. җитәр, прохвессор, диде ул көннәрдән бер көнне Мнн мәктәпкә бер генә кыш йөрдем, шулай да бригадир булып эшлим Синен жиде классың белән хәзер •’ИК председателе булырга да ярый Хәзергә укуыңны шуның белән тәмамлап торыйк Нишлисең, тәмамларга булгач, тәмамларга һәм мнн әти бригадасына эшкә йөри башладым кочаклап - Я ходай! Тагын ут төрткәннәр Кайчан бетәр бу. ди - Захар юк бит Кем яндыра сон? — дим мин. олыларча җитди итеп - Явыз адәмнәр бер Захар гына түгел... Ул көннәрне авылда сүз гел милиционерларның батырлыгы хакында барды Захар совет власте вәкилләренә каршы чын сугыш ачкан Милиционерлар аны йок даганда тотмакчы булганнар, ләкин ул сизеп алган да иске тегермәнгә кереп яшеренгән Атыш башланган Бер милиционер үлгән, икенчесе яраланган Әмма үзен дә кайнар пуля читләтеп узмаган. Бервакыт миңа ннндндер эш белән Канашка барырга туры килде. Кара төндә генә әйләнеп кайттым, атны тугардым да. караңгыда көтүне барыбер табып булмас днп. атны ишегалдында калдырдым Арбага бераз печән салдым да шунда сузылып яттым Шул вакыт безнең бакчада сандугач танышы ишетелде. Бу сайрауны мин хәзер дә берни белән чагыштыра алмыйм Аның танышы шундый гүзәл иде. әле дә булса ише телеп тора кебек. Әллә инде безнең якларга сандугач сирәк килгән, әллә концертлары башланганчы йокыга китә торган булганмын, кыскасы моңа кадәр мннем сандугач тавышын рәтләп ишеткәнем юк иде. Кошны куркытмас өчен мнн. суларга да кыймыйча кымшанмыйча ята бирдем Ә ул һаман саен матуррак, моңлырак итеп сайрый. Аның жырын бәхетсез кеше тыңласа, аркасына канат үсеп чыгар кебек тоелды Менә жыр туктады, ә колагымда һаман аның концерты яңгырый Җыр минем йөрәгемә генә түгел, һәр күзәнәгемә үтеп керде шикелле. Бу халәттән мине атның тәнемә тиеп киткән салкын иреннәре чыгарды. Ат тырышып печән ашый, пошкыргалап та куя иде Мннем жырчымны ул куркыткандыр, мөгаен. Әмма сандугач алай ук куркак булып чыкмады. Менә аның тавышы кабат яңгыра ды һәм мнн. шул жырга бирелеп ята торгач, йоклап киткәнемне сизми дә калганмын Уянып киткәндә дә күңелемдә шул жыр тирбәлә иде. Ат, астымдагы печәнне йолкый- йолкый. иреннәре белән мине буяп бетергән. Ә хәзер, сабый бала кебек, су эчергәнне көтеп, арба янында басып тора Иртәнге салкын бөтен тәнемә үткән, ләкин мнн үземне гажәп бәхетле хис нтәм Шул вакыт хәтеремә сыбызгы ясаулар килеп төште һәм мин. артыгын уйлап тормыйча, Авсюта чокырына чаптым Менә тагын кулымда балчык жырлый. Мин. нидер югалтып, кабат тапкан кеше кебек, сарай буендагы эскәмиядә утырам Монда мннем «остаханәм»— балчык кошлар белән тулган ике эскәмия. Минем кабат бу эшкә тотынуымны, өйдәгеләрдән кала. Альдонна да белә иде Ул ннде мннем белән сугышмын, бары тик әрләшә генә Пурхнль абый да үзенең кечкенә өен сүтеп, яңаны — яктыны һәм моржалыны салды. Ул хәзер колхоз председателе Авылда аны хөрмәт итәләр Кешедән гел читләшеп яшәгән безнең әти дә аның белән хәзер еш сөйләшә, бәйрәмнәрдә кунакка чакыра, түргә—кырыс карашлы алла сурәте ясалган иконалар астына утырта. Альдонна. кыю булса да, усал кыз түгел иде. Ул безгә әле бизмән, әле гөбе алыр га керә. Артыннан ишек ябылуга безнең әби. ризасызлык белдереп, сукрана башлый — Кара нндеболарны. сыер тикле сыер асрыйлар, гөбе юнәтергә хәлләреннән кнлмн Альдонна минем кабат сыбызгылар белән мавыгуымны ничек сизгәндер — белмим, ләкин мнн балчыкка тотыну белән, ул безнең бакчага килеп керә һәм бер сүз дәшмичә кулларыма карап утыра иде Нишләптер йөзе моңсу. вакыт‘вакыт авыр итеп сулап та куя. яки көтмәгәндә: — Сызгыртырга биреп тор әле.— дип миннән сыбызгы сорый — Сызгыртырмын менә колагыңа берне! Кипмичә кагыласы булма! - дип мин кабынып китәм Мина сыбызгы жәл түгел, мнн ана инде днстәләпне бүләк иттем, ләкин Альдон- наның сызгыртуын сөйми идем. Ул көй чыгара белми, әллә нинди ямьсез, колак пәрдәләрен ерта торган тавыш чыгара. Бераз шулай тарткалашкач, мин барыбер аңа сыбызгы бирәм. әмма безнең концерт моңа да карамастан сугыш белән тәмамлана Альдонна башлап жибәрә: сиздерми генә килә дә, колак төбен янгыратып. сызгыртып ала, яисә авызына бармагын тыгып' Мик. Мик. Микиток. Сыбызгылы Мнкиток. Микитокның сыбызгысын Алып шылган аксак эт.. — дип мине үрти. Мин. пыр туздырып, аны куарга керешәм, куып житәм дә дөмбәслим Дөрес, мондый «бәрелешләрдән» соң үз колакларым да тәүлек буе сызлый. Чөнки барысын да күреп торган әби әтигә шундук жнткереп тә өлгерә — Улым, ишетәсеңме.— ди ул.— безнеке тагын Пурхильның кызын кыерсыта һәм әбинең улы. ягъни минем әти. улының үзе хәтле булуына карамастан, ике колагымнан тотып «Мәскәү күрсәтә» башлый иде Хәтга үткен Альдонна да күпмедер вакыт минем кайдалыгымны белми йөрде. Балык тоту белән мавыгып киттем әнинең эремчек сөзә торган марлясыннан ятьмә ясап, сәгатьләр буе камыш арасында чабак белән шамбы тотам. Ә Цивильнең кечкенә бер инеш кушылган җирендә, кыяклы үләннәр арасында елан-балыкта эләгә иде Кыскасы, барлы-юклы өч литрлы бидоным балык белән тула. Шулай да болай йөрүләрем әтигә ошап бетми — Балык тоту белән аучылык - ялкаулар эше. ди торган иде ул. Әби мине яклый. — Тимә, тота бирсен. Бу елан балык дигәннәре бигрәк шәп нәрсә булып чыкты. Шуны ашын башлаганнан бирле буыннарым сызлаудан туктады Шулай да ялкау дигән исем минем өстән шактый вакыт төшми йөрде Мина ба рыбер иде Өйдән мин таң ату белән үк чыгып китәм, киндер сумкамда суган да бәрәңге Өч дистә чамасы чабак тоткач, учак ягып жнбәрәм, уха пешерәм. Ә соңын нан чалкан ятып урман авазларын тыңлыйм. Берәр кош сайраса — шуны кабатлыйм Агач куышыннан тиен баласы килеп чыга тын да алмыйча аны күзәтәм. Бу чытыр маннан табып кара син хәзер мине.. Шулай да Альдонна белән Роза мине таптылар. Артымнан барганнар, күрәсен Ятьмәмне ташлаган гына идем, яр буенда алар күренде. — Безне дә балык тотарга өйрәт әле! дип кычкырдылар алар яр өстеннән. — Монда төшегез. Син, Роза, туфлиләреңне сал, су кермәсен. Альтуни балык кусын Мин эремчек капчыгын агымга каршы куйдым Бидон бик тиз тулды. Шунда минем мактанасым килеп китте: бидонны муены бәйләнгән күлмәккә бушатып, тагын, тагын готам Эш беткәч, күкрәк киереп: Ну. чебен гөмбәләре, хәзер - өйгә! дидем. Иңгә балык тутырган күлмәкне астым, кулга сумка тоттым. Кызлар нсә бидонны алмаштилмәш күтәрделәр Безнең бакча башына утырып балыкны бүләргә керештек — Мина кирәкми, диде Роза. — Ник? Безнен әти кибеттән ала Анда эрерәк тә. Розада мине кыерсыту нияте юк иде шикелле, шулай да ачуым килде Бу. минемчә, хезмәтемне аяк астына салу гына түгел, мине хөрмәт итмәү- дә Иде Айканып берне янагына кундырдым. Ул зәңгәр күзләре белән бер мизгел мина карап торды, аннан ике эре тамчы сытылып чыкты — Кыргый' Культурасыз1 Ахмак! Кызлар янында үзеңне тота белмисең! дип ү»а дә чиста рус телендә әйтте дә салды Роза. Күрсәтермен мин ахмакны! дидем мин кабарынып, ләкин кабат сугарга кулым күтәрелмәде Ачудан бөтен балыкны Альдоннага бирдем. Ул ялындырып тормады, алды да сызды — Моннан соң безгә аяк атлама! дип кычкырдым мин Розага. — һәм атламам да. диде ул горур гына һәм. күз яшьләрен дә сөртеп тормыйча китеп барды Көз житү белән әти мине ФЗӨ мәктәбенә урнаштырды, һәм мин. бәхеткә каршы, лепщик һөнәрен үзләштердем. Хәзер мин балчык белән түгел, гипс белән эш итәм. минем кулда ул гажәп фигураларга әверелә. Яхшы мастер буларак, жаваплы эшләргә мине жибәрәләр иде Кайвакытта икешәр смена да эшлим. Акчасы да шәп төшә. Ял вакытында авылга кайттым Биредә көн саен диярлек тавышсыз фильмнар күр сәтелә. Билетлар алам да кызларны кинога алып барам Бер көнне иптәшләре белән Роза да килде. Әллә инде теге вакытта яңагына бирүне онытмаган, әллә үзенеи беркатлылыгы аркасында, килеп житү белән: - Синең акчага кинога йөрергә мин хәерче түгел,—дип әйтте дә салды бу Кара син аны. үзе тугызынчы класста гына, әллә кем булып кылана! Без дә ялына торганнардан түгел. Альдонна мнн кайтканнан бирле бездәв чыкмый диярлек, кинога барганда да ул миннән калмый, аны конфетлар белән сыйлыйм. Ә бер көнне, өйдә әби генә калгач, хәтта шәраб та эчтек. Беренче рюмкадан сон ул исереп китте авылда кемнск кем белән йөрүен сөйләргә кереште — Ә үзен сон кем белән йөрисен? — дидем мин көлеп — Минме? Беркем белән дә йөрмим Мнн менә сигезенче класска күчтем Әти укы ДИ ф — Димәк, прохвессор булмакчы,— дим. әти кебек төрттереп — Юк. мин врач булам — Алайса, укы. авырып китсәм, сннен янга килермен 3 Ял үтеп тә китте. Мин кабат Мәскәүгә әйләнеп кайттым ♦ Сугыш башланыр алдыннан әти. йорт-жирен сатып, нигәдер Себер якларына күчеп а китте. ° Буш вакытларда мин скульптура белән шөгыльләнә идем Кулымдагы гипсның, төр ~ ле сыннарга әверелүе бик тә ошый иде һәм. күрәсең, миндә берникадәр сәләт тә х булгандыр — «Лепщик» һәм «Штукатур» исемле ике эшем премиягә лаек булды Газета- ларда аларнын, фотографияләрен һәм комментарий урнаштырдылар Түзә алмадым, ул j газеталарны Розага салдым, ләкин жавап килмәде. Тагын яздым шул ук хәл ы Сугыш безнең бөтен хыялларыбызны, планнарыбызны бутады, бүлде Бәлки миннән с скульптор һәм композитор чыккан булыр иде. әмма кулга корал тотып Ватанны сак- “ ларга туры килде. Дүрт ел сугышта булдым Әтинең Мәскәү янындагы’ сугышларда о һәлак булуый белдек, сонрак әби үлде, каты авырудан әни дә аякка баса алмады ь Кырык сигез яшьтә отставкага чыктым Чирек гомерем хәрби хезмәттә үтте, хәзер х менә ялда Утыз биштә хәрби академияне тәмамладым Картаюны сизми дә калган- ** МЫИ>. Хәзер минем вакыт күп Хатынны эшкә, улымны техникумга озатам ла элекке шөгылемә керешәм Гипсны больницадан алам Теге сыбызгыларны ясап карамакчы идем, барын чыкмады — балчык кирәк, гипстан булмый Монда ком. балчык бөтенләй юк Күңелемдә көннән-көн сагыш, юксыну арта -с нишләргә да белмим Көнен дә. төнен дә күз алдымда туган авылым тора Булыр да - анда кайтмаганга инде чирек гасыр бит һәм нигәдер еш кына Захар белән көтү көткән чаклар искә тешә Шулай өч атналап азаплангач, түзмәдем — юлга жыендым Икс тәүлектән үзебезнең станциядә идем инде Биредә күп нәрсә үтгарг.тн. ике-өч катлы яна йортлар үсеп чыккан Авылга мнн туры юлдан түгел, әйләнеч сукмактан кайтырга булдым Күп тә үтмәде, ул сукмак мине Цивильней борылган төшенә алып чыкты Иске дустым каршысына ашыккан шикелле, куе үлән ерып мин яр буена атлыйм Менә ул Цивнль, мен чишмәне үзенә туплап, ашыкмый гына, вәкарь белән генә агып ята. Анын суы да күз яше кебек саф. Төптә балыклар уйнаганы күренә Менә, кояш нурларында ялтырап, бер көтү чабак үтте Минем аларны куркытасым килми, үтеп киткәннәрен көтәм, аннан соң гына яр кырыена төшәм Агымга каршы берничә алым атлагач, тезләнәм дә теш сындырырлык салкын чншмә суы эчәм һәм шул вакыт ярга төшкән жирдә балчык күреп алам Кемдер бу хәзинәне мнннән тартып алыр төсле, кулларым белән балчык казыйм, авыртуны тоймыйм Балчык бала башы хәтле булгач, бераз тынычланам, кулларымны юып, бер тал чыбыгы кисеп алам Биш мн нуттан кулымда сыбызгы хасил була, балачак музыкасы ишегелД башлый Тансыкла ■ ан куллар калган балчыктан да берничә сыбызгы әвәлиләр Бала-чага кебек шатла нып, мнн аларны кояшта киборга куям Инде тегермән тирәсендәге карт өянкеләр янында да булдым, сарык көтүен күрә сем килде Ләкин иске тегермән йортын таба алмадым Аида хәзер котырып кычыткан үсә иде Өч өянке картаеп корыган, аларны кызганып куйдым Чуваш авылларын би эаүчс бу агачлар кешеләрсез яши алмый шул. Бала чактан истә калган өянкеләрнең корыган ботакларын кисеп торалар, алар урынына якалары үсә иде Ә биредә карау чы булмаган Элекке туплау урынында куе булып үлән үскән. Захар корал яшергән агачтан да бары тик черек төп кенә утырып калган Бнредә үчемнең балачагым, үсмер елларым искә төшә Мин инде яхшылык белән явызлыкны аерырга өйрәндем Кулга корал тотып, явызлыкка каршы үзем көрәшкән кеше Бүгенге күкнең сугыш сөреме белән томаланмавында минем дә бераз өлешем бар һавалар бозылганда яраларым сызлый, үпкәмдә утырган миңа кыйпылчыгы сугышны онытырга бирми. Фронтта, сугышлар тынып торган арада, мин үткәннәрне уйлый идем. Захар утны безнең авылда гына төртмәгән, егерме сигез чакрымдагы үз авылларында да өйләр яндырып йөргән Бер төн эчендә шундый араны теләсә кем үтә алмый Ул әлбәттә, арыган, ә мнн ана көтү көтешеп ярдәм иткәнмен. Менә шул сәбәпле Пурхиль абый мине яратмаган, әти дә бала дип кенә түзгән, ә укытучы апа дөрес юлга бастырырга тырышкан. Мнн авылга менә инде иң шәп сыбызгы да алып кайтам. Безнең өй авыл кырыенда, урманга төртелеп үк тора иде. Күпме карансам да, өй тирәсендә яраткан өянкеләремне күрмәдем. Безнең нигездә, дүрт тәрәзәсе белән урам якка карап, яңа йорт тора. Түбәсендә — телевизор антеннасы. Буяуга буялган урыс капка да шәп, сарай түбәсенә хәтле шифер белән ябылган. Сарай артында бакча Капка төбендәге урындыкка килеп утырдым, тәмәке кабыздым. Кинәт капка шыгырдап куйды, ак күлмәкле малай күренде. Мине күрмичә снке- рә-сикерә ары узды Аннан кинәт миңа борылды да катып калды. Мин чак кына кычкырып җибәрмәдем — каршымда өзелгән дә төшкән Роза тора иде Шәфкатьле зәңгәр күзләре кызыксынып карый. Малайны минем мундир куркыткандыр, күрәсең, ул инде кереп шылырга җыена иде. ахрысы. Туктале, үскәнем.— дидем мин:-- Синең әниеннен нсеме Розамы? — Роза Петровна.— диде ул. бәясен белгән кебек. — Ә синен исемең ничек? — Славик — Әниең өйдәме соң? Юк. ул бакчада, кура җиләге җыя - Ул. минем кулдан ычкынып, капкага кереп югалды Мнн нсә. балачак истәлекләренә бирелеп, сыбызгыда көй чыгара башладым. Дөрес, көй элекке шикелле чиста түгел иде. әмма күңелемдә бу минутта җыр уянды. Уйный- уйный күзләремне дә кысып йомганмын. Ачып җибәрсәм, каршымда Роза тора иде Әйе. мин ялгышмадым ул. Зифа буйлы чибәр ханым. Шулай басып торабыз, икебезнең дә битләр яна. икебез дә ләм-мим. Ниһаять, Роза якынрак килде, кулын сузды, һәм бала чактагы кебек — көйләп алды һәм тагы да кызарды: Мик. Мик, Микиток. Сыбызгылы Микиток. Микитокның сыбызгысын Аксак эт урлап киткән. — Ну. исәнме. Роза! — дидем мин Өйгә кердек Бераз вакыттан ире дә кайтып җитте. Роза безне таныштырды. Ул мәктәп директоры икән Мефодий Петрович улына сумка тоттырды да кибеткә озатты. Мин дә, чемоданнан чыгарып, өстәлгә бер шешә шампанское куйдым. Мефодий Петрович эше турында байтак нәрсәләр сөйләде, директор булуның авырлыгыннан зарланды, уку елы тәмамлангач та ял күрмисең, диде. Зарлана-зарлана рюмкага да кагыла торгач, шактый йомшады ул. Утырган килеш йоклап ук китте. Роза белән икәүләп аны диванга илтеп салдык. Сөйләшәбез дә сөйләшәбез. Славик — урамда — Син дә гаилә коргансың икән,— диде Роза. — Әйе. малай техникумда укый. Өйләнүен яратып өйләнгәнсеңдер инде,—дип куйды ул. әллә чыннан да беләсе килеп, әллә инде үзен тынычландыру өчен. Мнн аңа җыр юллары белән җавап бирдем: Яратканны яратучы була, Мәхәббәтсез кем соң бәхетле? Розамын йөзеннән кулага узды, мин хатамны төзәтер) ә тырыштым Мин өзелеп сөйган берәү хатларыма да җааап бирмәде Менә хәзер ана карыйм да йөрәгем, унҗиде яшьтәге кебек, сулык-сулык килә Роза бералык мина карап торды, йомшарган карашында сагыш күренде Елап җибәрүдән ул чак кына тыела алды Эх. Мик, Мик, син берни дә акламадың, хәзер дә аңламыйсын Мин бит синен аркада чак кына утырып калмадым Ә Альдонна хәзер дә япа ялгызы яши. сине сия. Ул бит хәзер профессор. Казанмын медицина институтында Эх. Мик Мик' Анык сине ничек свйгәиеи, ничек көткәнен белсәк иде Андый мәхәббәт, беләсеңме Роза бүтәи тыелып тора алмады, елап җибәрде Аны тынычландыру ячен ниләр генә әйтмим, ә күкелдә һаман бер уй Карангы төште Өйдә бөркү Урынымнан тордым да ишегалдына караган тэр.и-'нс ачтым Өйгә янгыр исе керде Менә яшене дә сызып үтте, аннан гөрселдәп күк күкрәде Тәрәзә пыялалары зенләп узды Мин Розаның аныр көрсенүен ишеттем Тәрәзәне ябып, янына килеп утырдым һәм күз яшьләреннән тозланган иреннәреннән үптем Аннан, чемоданымны алып, коеп яуган янгыр астына чыктым

Солтан ШӘМСИ тәрҗемәсе