АШКЫН ЙӨРӘК

Җиденче агрегатны җибәрәсе көн якынлашып кила иде. Ел башында Кама автомобиль гигантының икенче чи раты объектларын корып бетереп, файдалануга тапшырган •Камгэсэнергострой» берләшмәсе төзүчеләре Ватаныбызның иң югары бүләге — Ленин ордены белән бүләкләнгәннән соң тагын да рухланыбрак, дәртләнебрәк эшләделәр. Ак шәһәр — Чаллыда бербер артлы өр яңа йортлар торгызыл- дылар, торак һәм социаль көнкүреш комплекслары үсә, кү бәя барды. Партиянең XXVI съезды барган көннәрдә күп меңле төзүчеләр коллективына тагын бер олы бурыч — Татарстан атом электр станциясен һәм аның янындагы йөз илле мең кеше яшәргә тиешле шәһәрне салу бурычы өстәлде. Озак памый анда геодезистлар эшкә кереште, аннары төзүчеләрнең беренче десанты цнварелде.

Ел саен бер миллион ике йөз кырык сигез мең киловатт-сәгать электр энергия !• ашлап чыгарырга тиешле Түбән Кама гидроэлектростанциясенең җиденче Црегатын эшкә җибәрәсе көн якынлашып килә иде. Берләшмә начальнигы Евгений Никанорович Батенчукны эш урынында туры штерүе гаять читенләште. Бптсичук Евгений Никанорович 1914 елда туган, 1939 елдан КПСС члены, мил ште — украин, югары белемле. Бөек Ватан сугышында катнашкан Хезмәт эшчәнлеген 1930 елда Одесса шәһәрендә слесарь буларак башлаган, 940 елдан бирле СССРның энергетика һәм электрификация министрлыгы систе исында эшли. Төзү идарәсе механигыннан башлап, илебездәге иң эре төзелеш •ШМасы җитәкчесенә кадәр күтәрелгән «Сочнгэсстрой»ның механигы. «Ангарагэс тройжың баш механигы, «Вилюйгэсстрой»ның төзелеш начальнигы вазифаларын ■мус белән башкарган. 1971 елның февраль аенда Кама автомобиль заводлары омплексын төзүче «Камгэсэнергострой» производство берләшмәсенә җибәрелә Хөкүмәтебезнең иң мөһим заданиеләрен тормышка ашырып. Кама зур йөк ав ЭМобнльләрө җитештерү берләшмәсен проекттагы куәтенә, Түбән Кама ГЭСының «ты агрегатын, төзелеш нндустрнясе заводларын төзеп сафка кертү, дүрт йөз •Нго якын кеше яши торган Яңа шәһәр һәм аның янында авыл хуҗалыгы зона ын, Зәй ГРЭСын коруда Батенчук Е. Н. бетмәс төкәнмәс энергия, эшчәнлек һәм •штыру сәләтен күрсәтә. Социалистик Хезмәт Герое. Өч тапкыр Ленин. Октябрь Революциясе, Хезмәт ызыл Байрагы. Кызыл Йолдыз орденнары һәм дистәгә якын медаль белән бүләк •нгои. Партиянең XXIII һәм XXVI съездына делегат булып сайланган. ТАССР Вер »ный Советы депутаты.

Чаллы җирендә хезмәт данына күмелгән Уматгәрәй Наурбиев җитәкчелегендәге автоскреперчылар бригадасы унынчы бишьеллыкның дүрт ел да ун аенда нке бишьеллык заданиесен үтәп чыкты. Шушы уңай белән җыелган митингта Евгений Никанорович егерме милләт вәкилләреннән торган бригадага кызыл вымпел тапшырганда: — Бүгенге гүзәл җиңүне яулардай бригадаларыбыз булганга күрә без иң катлаулы төзелеш елларында да сынатмадык. Партия һәм хөкүмәт кушкан барлык заданиеләрне намус белән үти бардык, киләчәктә дә сынатмабыз. — дигән Без, корреспондентлар: — КамАЗның икенче чират объектлары үзвакытында, ягъни съезд ачылган көннәргә сафка кертелерме? — дип сорадык. Чөнки ул көннәрдә барлык эшкә түземсезләнеп карарга күнеккән идек. Билгеләнгән срок җитеп бара, ә эшләрнең — Сезгә, иптәшләр, билгеле булырга тиеш: КамАЗ — гаять үзенчәлекле тезе леш, — диде. — Аны проектлаштыру һәм кору бер үк вакытта башкарылды. Безнең төзүчеләр биредә фән һәм техника казанышларының иң яңа алымнарын кулланып, тормыш сынавы аша уздырдылар. Алай гына да түгел, күп очракта дөньяның иң яхшы заводларында ирешелгән технологияне камилләштерүгә дә ирештеләр. Дөрес, мондый хәл төзүчеләргә өстәмә кыенлыклар тудырды. Ләкин безнең төзү челәр, монтажчылар әлеге кыенлыкларны намус белән җиңеп, тапшырылган бурычларның һәркайсын үзвакытында башкардылар. Шулай булгач, бөтен эшләре безнең максаты булган, барлык омтылышларыбыз тупланган бурычны да үтәмичә калмабыздыр дип уйлыйм. Тагын ике ай ярымнан без моның шулай икәнлеген үз күзләребез белән күрдек. Без КамАЗ гигантның проектта каралган барлык куәтләрен файдалануга тап шыруның шаһитлары булу бәхетенә ирештек. Евгений Никанорович Батенчук һәм аның кебек талантлы инженерлар җитәкләгән күп меңле коллективның чын батырлыгы иде бу. Кама автогигантының беренче чиратын сафка керткәч, КПСС Үзәк Комитеты Генеральный секретаре. СССР Верховный Советы Президиумы Председателе Лео нид Ильич Брежневның төзүчеләргә, монтажчыларга һәм барлык эшчеләргә җибәргән котлау хатындагы «Еллар үтәр, әмма барлык совет кешеләре Кама буендагы хезмәт батырлыгын горурланып искә алырлар» дигән сүзләрнең хаклыгы тагын бер тапкыр расланды. Евгений Никанорович Батеичукның җирдәге эзләре беркайчан да югала торганнардан түгел. Гомеренең буеннан буена ару-талуны белмәгән бу кеше җир өстендә җуелмас һәйкәлләр калдыра. Төнге икеләр тирәсе. Тышта ябалак-ябалак кар ява. Яңа шәһәрнең кырык сиге зенче комплексындагы күккә ашкан ак йортларның тәрәзәләрендәге утлар сүнеп бетте. Батеичукның тормыш юлы белән танышам, аның турында, ул эшләгән кол лективлар турында язылган китапларны алып укыйм. Е. Н. Батенчук — төзелештә. иге-чиге күренми сыман. К. Ситдикоө фотосы Евгений Никаноровичның, бераз гына көлемсери төшеп, өстендәге төзүчеләр кия торган бушлат-куртканың төймәләрен чишеп җибәрә-җибәрә: Евгений Никаноровичның тормышы белән кызыксынуымны белгәч. Вилюй ГЭСы диелешендә данлыклы «Атакай*ның урынбасары булып эшләгән, ә хәзер «Глав- уяьяяовскстрой* берләшмәсенең «Спецстрой механизация* трестының механизация буенча начальник урынбасары Павел Алексеевич Ежов дулкынланып дулкынланып миңа болай сөйләде: *... Евгений Никанорович сүзгә саран кеше. Дерес. моңа карап аның тормыш ф елы безгә, Вилюй ГЭСында аның белән дистәдән күбрәк ел бергә эшләүчеләргә, ж еер түгел иде... Одесса янындагы кечкенә бер шәһәрдә туган ул. Беренче Бетен 2 двнья сугышы башланган елны. Совет власте елларында мәктәптә укый, хәзерге £ сез күргән, һәрвакыт диярлек эш киеменнән, тезүчеләрчә гади, пычракка буялган - итекләрдән йери торган мәһабәт гәүдәле, Сократныкы сыман киң маңгайлы җит- 3 ди кеше кайчандыр колгасар чандыр үсмер була. Соңрак рабфакта укый, химия 3 промышленносте машиналары төзү белгечләре әзерли торган институтны тәмам яый Уралдагы төзелештә беренче чыныгу ала. сынау үтә. Ләкин аңа институтта ▼ алган белемен тормышта кулланырга, кыю хыялларын тормышка ашырырга туры = килми. Бөек Ватан сугышы башлана. Аны 48 нче укчы дивизиянең 328 иче пол- X кына пулеметчылар отделениесенә җибәрәләр... Авыр, ялыктыргыч, күңелләрне - шетә торган чигенү юллары, чолганыш артыннан чолганыш. Авыр яраланган 3 отделение командирына үзенең дошман кулында, әсирлектә икәнлеген бе- яүиең никадәрле кимсетүле, никадәрле җан әрнеткеч фаҗигагә әйләнүен _ аңлыйсыздыр, билгеле. Ләкин кыю йөрәкле коммунист анда да үзенең намусына - твп төшерми, өметсезлеккә бирелүчеләрнең до күңеленә яшәү чаткылары сала. 2 Үлемгә дучар ителгән әсирләр лагеренда яшерен төстә листовкалар тараталар. - Фашистлар үз шымчыларына моның эзенә төшәргә, башлап Йөрүчеләрне табар га кушалар. Ләкин алар никадәр генә тырышмасын, листовкалар чыга тора. Ул листовкаларның ахырында имза урынына гел бер төрле саннар сугылган була — 2311925. Совет гаскәрләре тарафыннан азат ителгәннән соң тиешле тикшерүләр баш лана. Шунда берәү Батенчукка яла яга, ул фашистларга хезмәт итте, дип күрсә- го. Ватеичук тикшерүчеләр алдына кабат баса. Үзеи акларлык дәлилләр ките- рерго туры килә. Ләкин аларны кайдан аласың, бергә көрәшкән иптәшләренең кайсылары ачлыктан, кайсылары туктаусыз җәзаларга түзелмичә һәлак булган. Ватеичук иң соңгы, ләкин кире кага алмастай дәлилне китерә. Яла ягучыны китерүләрен. аңа бер сорау бирергә рөхсәт итүләрен үтенә. Китерәләр. — Үлем лагеренда таратылган листовкаларның ахырында, күргәнегезчә, имза урынына җиде урынлы сан тора, әгәр до листовкаларны сез җитәкләгән төркем чыгарган, безнең катнашыбыз юк икән, әйтегез — ул саннар нәрсәне аңлата »вр соң? — ди Ватеичук шикаятьчегә. — Билгеле инде,— ди теге,— шартлы саннар, без үзебезнең фамилияләрне ку еп чыгарырга тиеш идекме әллә? — Шулаен шулай,— ди Ватеичук тикшерүчеләргә туры карап.— Ләкин ул сан- "■Р очраклы рәвештә генә минем партбилетым номеры була аламы соң? Тикшереп карыйлар — нәкъ шулай. Евгений Ватеичук партиянең тугрылыклы солдаты булып калуын, иң кыен шартларда да көрәштән ваз кнчмәвен раслый... Сугыштан соң Евгений Батснчук җир йөзендәге иң кешелекле һөнәр — төзү челек эшен сайлый. Башта берничә ел рәттән Кавказ тауларында юллар сала, «ыя ташларында үзенең эзләрен калдыра. Аннары танылган гидростанцияләр тө «үче Семен Константинович Калижнюкка юлыга һәм үзе дә аның һөнәре белая мавыгып кито. Дөрес, әле яшь инженер бу һөнәрнең гомерлек булачагын белми, аокин бер сайлаган юлдан ныклы адымнар белән атларга тырыша. Шуның өчеи 4» злектр станцияләре төзү турындагы барлык китапларны укып чыга, бик күп "•рсвне ачыклый, өйрәнә. Озакламый аңа Себер киңлекләренә китәргә, анда тө- ’Үчелек өлгергәнлегенә имтихан тотарга туры килә, һәм Батенчук сынатмый. Аиык турында төзүчеләр арасында легендалар туа башлый Аларның берсен та ПМган рус язучысы Анатолий Злобнн үзенең «Тәмамланмас очрашу* исемле ки ’•йында болай тасвирлый Вилюйдагы төзелешнең икенче елы бара нде. Искиткеч салкыннар башлан ды. Термометрдагы терекөмеш 62 градусны күрсәтеп тора. Барлык эшләрне тук татырга туры килде. Беренче көнне үк суүткәргеч торбалар салынган траншея ның күмелмичә калганлыгы мәгълүм була. Әгәр дә мәгәр аларны һич кичекмәстән күмеп ташламасаң. торбалар шартлаячак. Ә алар төзүчеләр поселогына кайнар су җибәрә, җылытып тора. Әйтергә кирәк, мондый кырыслыкка уралган дөреслек озак та үтми легенда га әверелә. Алга таба вакыйгалар болайрак дәвам итә. Батенчук мич янында җы лынып утыручы бульдозерчылар янына килә. Егетләр, ди ул, менә шундый-шув- дый хәл. поселокны һәлакәттән коткарырга, торбаларны күмәргә кирәк. Ә егет ләр, чынлап та. яшьләр, кыюларның кыюлары. Җитмәсә, төзелеш башланганга нибары икенче генә ел бара, коллектив тупланмаган, һәркем үзенә тарта, үз кай гысын кайгырта. Егетләрнең кайсы шаяртуга бора, кайсылары исә сүгенеп үк җибәрә, ә берсе, иң башкисәре: «Син, агай-эне, ди, бар әле яхшы чакта үзең шу шы траншеяларны күмдер әле»,— ди. Шул вакыт, легенда тасвирлаганча. Батен чук бер бульдозерчының алдына барып тезләнә һәм аның тракторга утыруын сорый, ялына башлый. Теге ояла: төзелеш начальнигы аның каршында тезләнеп торсын әле. Түзмиләр, ике егет тракторларның туңып барган двигательләрен җылыталар да, кабызып, эшкә керешәләр... Евгений Никанорович Батенчук Кама автомобиль заводлары комплексын тезүче «Камгэсэнергострой» берләшмәсенә 1971 елның чатнама суык февраленда килеп төшә. Шушы көннәрдән алып аның исеме КамАЗ һәм Чаллы шәһәрен коручыларның телендә тырышлык һәм фидакарьлек, кырыслык һәм миһербанлылык, партиячел таләпчәнлек һәм принципиальлек символы буларак йөри. Башкарыласы эшләрнең күләме, киңлеге шул кадәр олы була ки, КПСС Үзәк Комитеты һәм совет хөкүмәте КамАЗ төзелеше начальнигы итеп СССРның энергетика һәм электрификация министры урынбасары Н. М. Иванцовны раслый. Төзелешкә яңа начальник билгеләү Евгений Никаноровнчның мәшәкатьләрен аз гына да киметми, чөнки ул, беренче урынбасар буларак, Кама буенда башкарыла торган эшләрне үз җилкәсендә күтәрүне дәвам итә. Мәсәлән. КамАЗның иң беренче һәм вакытында иң мөһим объекты булып ремонт-инструментлар заводы калкып чыга. Ул көннәрдә, хәтта «РИЗ — КамАЗ өчен көрәш фронтының ал гы сызыгы!» дигән лозунг игълан ителә. Министрлыклар, хөкүмәт, партия Үзәк Комитеты андагы эшләрнең барышы белән даими кызыксынып тора. Чөнки бу заводның корылышы белән Экономик Ярдәмләшү илләре һәм Көнбатыш илләрендәге сиксәнләп фирма кызыксына. Алар техник җиһазлар куярга тиеш... Завод күз өстендәге кара каш булып еракларга күренә, әмма төзү-монтаж эшләренең билгеләнгән графигы үтәлми, сроклар өзелә. Җәй айларында эшләр бармый, елның соңгы аенда исә 700 мең кубометрга якын җир казырга, аны ташып икенче урынга чыгарырга, 70 мең кубометрдан күбрәк бердәм бетон салырга һәм башка бик күп эшләрне башкарырга кирәк. Ремонтинструментлар заводын файдала нуга кертер көннәр якынлаша... . Җир эшләре төзү-монтаж эшләренең иң күләмлесе һәм иң күп көч сорый тор Илебезнең энергетика һәм электрификация министрлыгының төзү-монтаж идарәләре, мәсәлән, ел саен 800 миллион кубометрдан күбрәк күләмдә җир эшләре башкаралар. КамАЗ төзелешендә ел саен 60 миллион кубометр җир эшләре башкарылып килде. — Әйе, шундый күләмле эшләр. 1974 елга кадәр КамАЗ тезелешендәге җир эшләре аерым машиналар һәм механизмнар, транспорт белән башкарылдылар. Шунысы да бар, һәр очракта машиналар, транспорт яңабаштан туплана, механизаторлар һәм автомобиль йөртүчеләрнең эше, аңа түләү дә шушы бурычка карап, төрлечә түләнә иде. Димәк, механизаторлар һәм транспортчыларның эш нәтиҗәләре белән кызыксынуы да төрле, соңгы нәтиҗә белән кызыксынуга зы ян кил»- Моның өстәвенә, эш процесслары белән идарә итү кыен, чөнки объект лар таркау иде.— ди төзелешне механикалаштыру идарәсе начальнигы Иван Федорович Мухрыгин ул көннәрне искә төшереп. Башкарыла торган эшләрнен үзенчәлеген». алариың күләменә, технологиясенә карап төзелештәге машиналарны, механизмнарны һәм транспорт көчләрен бергә туплау кирәк иде. Батеячукка кешеләрнең инициативасы, яңача уйлавы, кыенлыклардан курык ♦ мавы. эшкә атлыгып торулары кадерле. Алай булганда ул утка да, суга да ке- ж рергә әзер. Җитәкчеләрнең ихтыяри карары белән җир эшләре тулысы белән төзелешне Е механикалаштыру идарәсенә тапшырыла, КамАЗ мәйданнарында беренче агым z нар барлыкка килә башлый. — Нибары 5 ай эчендә яңача эшләүче комплекслар 87 көнгә алга чыктылар. Мәйданнар хәстәрләнеп бетте. Евгений Никанорович Батенчук бөтен җаны тәне белән яклаган бу яңалык та үзенең тормышчанлыгын аклады,— ди төзелешне механикалаштыру идарәсенең хезмәтне фәнни оештыру бүлеге мөдире Фарук ® Нягьмәтуллович Монасыйпов — үзе дә яңалыкны гамәлгә кертү, киләчәктә аны с тагын да камилләштерүгә көчен, белемен, вакытын кызганмаган кеше. Ул көннәрдән соң да инде вакыйгаларның мөһимлеге, эшләрнен колачлыгы ~ белен ялкынлы хезмәткә уралган еллар узды. Кама гигантының беренче һам ж икенче чиратлары сафка кертелде. Түбән Кама ГЭСының котлованнарына су ту- тырылды, алты агрегат турбина кыйммәтле энергия җитештерә. КамАЗ төзелеше- - и«ң иң киеренке көннәрендә Батенчук белән Мухрыгин һәм тагын бик күпләр- ме>< иҗади фикерләве белән туган яңалык тормыш сынауларын бары тик «бик ях *" шы* билгеләренә генә биреп бара, үсә, көчәя, бөтен илгә тарала. ...ГЭС котлованына су тутыру көннәре җитеп килә, ә андагы җиһазлардан соң калган нигез төпләре, башнялы краннар, тау-тау булып яткан җирнең иге дә, чиге дә юк. Берләшмә җитәкчеләре тегеләй дә, болай да уйлап карыйлар, ләкин билгеләнгән көчләр белән генә калган көннәрдә котлованны чистартып чыгу һич мөмкин түгел дигән карарга киләләр. Нишләргә? Евгений Никанорович Ва тснчук шул чакта төзелешне механикалаштыру идарәсе начальнигы Ивпн Мухры гинга төбәп: — Мин котлованны билгеләнгән көнгә чистартып чыгардай бер генә коллективны беләм: Уматгәрәй Наурбиев җитәкләгән механикалаштырылган комплекс,— ди. 22 сәгать 00 минут. Мухрыгин Наурбиевнең өенә шалтырата, хәлне аңлатып бир», югыйсә тантаналы вакыйганы кичектерергә туры килә бит, ди. 23 свгать 40 минут Ничәмә-ничә линияләр аша үтеп КамАЗ заводларының теге башында, тимерчелек заводы корпуслары янында эшләгән мехкомплексы тулы составы белән — 70 кеше һәм 21 скрепер, ремонт машинасын да ияртеп, Кама ярларына килеп чыга. 23 сәгать 50 минут. Мәһабәт филләр сыман, скреперлар бербер артлы котлованга төшәләр, эшкә керешәләр. Соңыннан бу күренешне искә төшереп, тагын бер мәртәбә күз лдыннан үткәреп булса кирәк, Евгений Никанорович Батенчук дулкынлануын тыя алмыйча: — Илебездәге иң олы төзелешләрне күргән-белгән кеше мин, ләкин, турысын ейтәм, ул сәгатьләрдә Наурбиев егетләре эшләгәнне карап тору тетрәндергеч ку ренеш иде. диде Төзелешне механикалаштыру идарәсе начальнигы Иван Мухрыгмнның ‘Правда* газетасының 6 ман санында басылган мәкаләсеннән. • КамАЗ төзелешенең иң киеренке көннәрендә туган яңалыкны камилләштерә барып, механикалаштырылган комплекслар соңга таба бригада подряды белән ашләүгә күчә башладылар. Һәм хезмәтне оештырудагы элеккеге системаның барлык кимчелекләре бербер артлы аермачык күренә башлады. Түбәндә планлаштыру, эшләрне инженерлык хәстәрлеге белән тәэмин итү кебек мөһим мәсьәләләрнең яңалык белән яраша алмавына тәмам ышандык. Төзелешне механика лаштыру идарәсенең идарә хезмәтләре норматив-техник документация хәзерләп •лгерэ алмый. Алар гаять катлаулы, күп коч һәм пакыт таләп итә иде. Алпрны ничек гадиләштерергә соң? Безнең инженерларыбыз санап чыгардылар: җир эш ләренең барлык төрләрен 38 технологик төркемгә, ә соңыннан, башкару ысул ларына карап. 12 гә тупларга мөмкин. Безнең идарәдә шуңа карап 12 бердәм комплекслы бригада оештырылды. Алар берберсеннән машиналар һәм механизмнар төрлелеге белән генә аерылалар, һәр төркем өчен технологик-экономик мәгълүматлар хәзерләп куелды. Алар электрон исәпләү машиналары аша барлык исәп-хисап өчен нигез нормативлары буларак кулланыла. Болай эшләүнең файдасы әйтеп бетергесез: исәп-хисап эшләре кимеде, кәгазьләр хәзерләү тизләтелде. Нарядлар язу һәм аларны ябу кирәкми, чөнки эш хакы соңгы нәтиҗәләргә карап билгеләнә». Аның янында ике-өч көн утырсаң, берләшмәдәге барлык эшләрнең барышын белергә, куп кешеләр белән танышырга мөмкин, ләкин бер шарт... күнегелмәгән тизлек, тыгызлыктан, өзлексез уйланулардан, белгеч булмаган хәлдә гаять катлаулы төзелеш проблемаларына төшенергә тырышып маташудан баш чатный башлый, саф һавага чыгасы килә. Хәер, саф һава дигәннән. Батенчуктагы киеренке киңәшмәләрдә утыручы инженерлар, күп төрле подразделение җитәкчеләре еш кына ишек катындагы зур тәрәзәне тутырып ачып куялар. Томырылып кергән салкын өермәләренә аларның исе дә китми, чөнки кайнарлык җитү... Килеп керүгә башыма килгән беренче уй «хәерсез сәгатькә эләктем бугай» дигән уй иде. Чөнки Евгений Никанорович моңарчы мин беркайчан да күрмәгән төсле ярсу иде. Тагын берничә минуттан мондый хәлнең сәбәбе ачыкланды. Ке рамзит заводында авария — яндыручы һәм смена мастерының битараф салкын лыгы аркасында тулы бер линия эштән туктаган. Җитмәсә, шуңа охшаш «чп» икенче мәртәбә, икесендә дә бер үк кешеләр гаепле икән. Евгений Никаноро вич кайнарлык белән: — Кичекмәстән судка бирегез, икесен дә, җитте, күпме кичерергә мөмкин,— дип, карышырга урын калдырмыйча боерык бирде. Батенчук яхшы күңелле, ярдәмчел кеше, ләкин эш дигәндә, принципиаль мәсьәләләрдә Батенчуктан да каты, аңардан да принципиаль кеше бармы икән? Миңа, мәсәлән, берләшмә җитәкчесенең ярыйсы ук кискен чакларын күрергә туры килде. Берләшмәгә беркетелгән хәрби төзү отряды командиры сөйләшми-нитми генә ике йөз хәрби төзүчене «Отделстрой»га бирмичә, икенче эшкә җибәргән. Бу хәл Батенчукка мәгълүм булды. — Ярты сәгатьтән минем янга аңлатма белән керегез! — диде ул һәм трубкасын куйды... Керамзит заводындагы эшчеләр белән дә шулай булды. Тагын ярты сәгать үт- темеюкмы. завод директоры шалтыратты. — Евгений Никанорович,— диде ул селектрлы телефоннан,— сәгать өчләр тирәсендә линияне эшкә җибәрәбез. Эшчеләр, ремонтчылар баш күтәрми эшлиләр. Гаепле иптәшләрнең өстенә карарлык түгел, җитмәсә икесенең дә балалары барЕвгений Никаноровичның кырыс йөзе үзгәреп, уртлары уйнап алды: — Ярый, эшләсеннәр,— диде ул. Бу инде эшчеләрнең язмышын хәл итү иде Алдан әйткәнемчә, ГЭСның җиденче агрегатын әйләндереп җибәреп эшкә башлатыр көннәр җитеп килә иде. Сигезенчесен монтажлау бара... Узган төнне бу эш тоткарланган. Ни өчен? Сигезенче агрегатка дежур электриклар билгеләнмәгән икән. Нигә мине уятмадыгыз? Нигә тиешле күрсәтмә үтәлмәгән? Нигә, нигә, нигә? Мин озын-озакка сузмыйча үзем хәстәрләп килгән сорауны әйтеп салдым. — «Камгэсэнергострой» берләшмәсе тулы бер армияне тәшкил итә, әмма КамАЗ төзелеше чорында һәм менә инде аннан соң да. берләшмәдән, аның эре предприятиеләреннән җитди имтиханнарда сынатмаган җитәкчеләр китә, башка төзелешләргә китүче Геройлар да булды. Әмма берләшмә яңадан яңа уңышларга ирешә, куелган бурычларны намус белән үти. Моның сәбәбен ничек аңлатасыз соң, Евгений Никанорович? Ул бераз хәйләкәррәк елмаеп, миңа карап-карап алды да, аталарча ягымлы тавыш белән: rt — Язып куегыз,— диде ул (үзе нинди генә катлаулы проблемалар турында аейләшкәндә дә «хәтер өчен» язып бармый, әмма бер нәрсәне дә онытмый) — соңгы вакытларда мин уйланып йөри торган бер нәрсә дәвамчанлык дип атала. Теләсә нинди коллективта булырга тиеш ул. Бездә, мәсәлән, КамАЗның беренче 1 чиратын сафка керткән көннәрдән соң узган биш ел эчендә мондый нәрсә кадрлар мисалында аермачык чагылыш тапты. Соңгы биш елда берләшмәдәге җи- ф тәхче кадрларны икенче тапкыр алмаштырдык. Берәүләр югарырак урыннарга х тәкъдим ителде, ә икенчеләрне яңа төзелешләргә җибәрергә туры килде. Алар 2 урынын кичәге мастерлар һәм прораблар алды. Әлбәттә, тәҗрибәле җитәкчеләрне J җибәрүе шөбһәле иде, ләкин яңа күтәрелгән кешеләр, алар белән тиешенчә эш- - лагаи һәм сайлап алган очракта, һәрвакыт үзләре белән яңалык алып киләләр. 3 Мондый күренеш беренче вакытта аларның тәҗрибәсезлеген тулысынча аклый. = Аннары берләшмәдә тупланган тәҗрибә кала бит, алар даими хәрәкәттә, эштә. Дөрес, бик дөрес әйтәсез, КамАЗның икенче чират объектларын кору тагын да ♦ катлаулырак шартларда барды, чөнки күпчелек предприятиеләр инде продукция a җитештерә, объектлар кечерәйде. Шулай да, моңа карап, берләшмәнең сыйфат ® күрсәткечләре төшмәде. Киресенчә, яхшыра гына барды. Безнең бүлекчәләр план- < нарны физик күләмдә генә түгел, эшләп чыгару күрсәткечләре буенча да үти Э башладылар. Монда, минемчә, иң беренче чиратта, бригадаларның тәҗрибәсе, эш- * ие оештыруның яхшыруы хәлиткеч рольне уйнады... — Төзелештәге социаль проблемалар ничегрәк хәл ителә, мәсәлән, вакытлы - поселоклар, андагы баракларны бетерү проблемасы? — Сез инде яңа төзелешләрдә йөри торган «канатлы» сүзләргә ишарә ясый- i. сыз. Чынлап та, яңа төзелешләрдәге иң гомерле корылмалар — вакытлыча дип корылганнары дигән сүз йөри. Ләкин, миңа калса, Чаллыда мондый сүзләргә салынган киная үзенең вазифасын үтәмәячәк. Дөрес, КамАЗны төзи башлаганда вакытлы поселоклар, бараклар гөмбәләр шикелле калыкты. Әмма безнең берләш модә генә дә узган бишьеллыкка 16 мең кеше вакытлы поселоклардан өряңа йортларга күчерелде. Тагын 10 меңгә якын кеше калып бара. Озакламый, бу бишьеллык дәвамында, Чаллыдагы вакытлы поселокларны сагынып сөйләргә гене калса калыр инде. Унунбиш ел чагыштырмача кыска вакыт түгелме соң? — Евгений Никанорович, сез элегрәк үзегез турында язучы журналистлар һәм язучыларны да кыен хәлгә куйгансыз. Ләкин бит безгә сезнең тормышыгызда гы кайбер фактларны үзегезнең авыздан ишетүе гаять мөһим, шулай бит?.. — КамАЗ төзелеше, чын мәгънәсендә хуҗалык итү, хезмәтне оештыру, җи тзкче һәм эшче кадрларны тәрбияләү мәктәбе булды. Килешәсезме? Фактлар? Рахим итегез. Элек бездә баш инженер урынбасары булып эшләгән Ю. Д. Чечин шанлы Атоммаш төзелеше начальнигы, берләшмәнең «Автозаводстрой» начальнигы булып башлаган Владислав Александрович Фоменко башта берләшмә җи текчесенә күтәрелде, аннары министрлыкның Баш идарәсе начальнигы дәрәҗәсенә үсте, гөзү-монтаж идарәсе начальнигы Я. А. Григорян «Автозаводстрой»ны җитәкләде. Хәниф Кыямович Беляев 61 нче төзү монтаж идарәсеннән «Отдел строй» тозелеш идарәсе начальнигы булды. Мондый мисалларны йөзәрләп ките рерго мөмкин. КамАЗ заводларын без үстердек, ә алар безнең кешеләрне үстерделәр. Хезмәтне оештыручы бригадирлар — безнең алтын фондыбыз. Аларның күпчелеге КамАЗ төзелә башлаган көннәрдән бирле эшли. Мәсәлән, Наурбиев. Панков, Новицкий, Альчиков, Иваницкий, Зотов, Геворгян, Галак. Салахов һәм башкаларның исемнәрен кемнәр белми?.. Җиденче агрегатны җибәрәсе көн якынлашып килә иде. «Камгэсвиергострой» берләшмәсе начальнигы Евгений Никанорович Батенчукның бүлмә тәрәзәләреннән гидроэлектростанция панорамасы тулысы белән күз алдында. Бер уйласаң, шушы плотина бетонына күпме язмышлар береккән, күпме кешенең хәләл хезмәте са яынган... Шуның өчен дә шул борынгы Чулман елга дулап-борчылып карый дв, мәңгелеккә дип салынган ныгытмаларга бәрелеп, кире чигенә. Кешеләрнең рухына бәреләләр алар. Ашкын йөрәкле кешеләр рухына. Алар нык. мәнгелек.